E.A.E 4 – Sorunu kim üstleniyor?

E.A.E'deki esas kavram sorunu sahiplenme prensibidir. Bunun önemi abartılmamalı çünkü çok fazla sayıda ebeveyn, çocukları, kendi problemlerini çözme konusunda cesaretlendirmek yerine, problem çözmedeki sorumluluÄŸun kendisinde olduÄŸu yanılgısına kapılır. 

Bu kavram, "kabul edilen" ve "kabul edilmeyen" davranışları ayırdığımız Davranış Penceresinde ortaya konulmuÅŸtur. Ancak, saÄŸ taraftaki ÅŸekilde görüldüÄŸü gibi üçüncü bir alan ekleme gereÄŸi duyulmuÅŸtur.

SaÄŸdaki dikdörtgenin alt kısmından baÅŸlarsak, buradaki davranışlar, hatırlayacağınız gibi, ebeveynlerin ihtiyaçlarıyla çakıştığı ya da onun doÄŸrularına uymadığı için kabul edilmeyen olarak belirtilmiÅŸti. Örnek olarak;

            - Ebeveynin acelesi varken, çocuk ağır davranıyor.

            - Genç müziÄŸin sesini o kadar açıyor ki ebeveynler birbirlerini duyamıyor.

Bu davranışlar ebeveynin sorunu üstlendiÄŸini ve ebeveyn için soruna yol açan bu davranışı deÄŸiÅŸtirmenin zamanı geldiÄŸinin göstergesidir.

Davranış penceresinin en üst kısmında problemi çocuÄŸun üstlendiÄŸinin iÅŸaretini veren davranışlarını gösteriyoruz (çocuÄŸun ihtiyaçları karşılanmıyor, çocuk mutsuz, hayal kırıklığına uÄŸramış ya da dertli).

            - Çocuk arkadaÅŸları tarafından dışlandı.

            - Çocuk ev ödevinin çok zor olduÄŸunu düÅŸünüyor.

            - Çocuk öÄŸretmenine kızgın.         

Bunlar çocukların, ebeveynlerinden bağımsız olan, farklı sorunları. Bu gibi durumlarda, problemi çocuk üstlenir. 

Ortadaki alan anne ya da çocuk tarafından sorun teÅŸkil etmeyen davranışları temsil eder. Ebeveyn ile çocuÄŸun, bir ÅŸeyler paylaÅŸarak, çalışarak, birlikte oynayarak, sohbet ederek sorunsuz bir ÅŸekilde birlikte olabildiÄŸi zamanlar, ebeveyn-çocuk iliÅŸkisinde harika anlardır. Bu, sorunsuz alandır.

Çocuk problemi üstlendiÄŸinde ebeveynlerde harekete geçme isteÄŸi uyanır, sorunu üstlenirler ve çözemedikleri zaman çoÄŸunlukla kendilerini suçlarlar. E.A.E ebeveynlere çocuklarına yardımcı olmaları için farklı bir yol öneriyor: Bırakın çocuÄŸunuz problemini sahiplensin ve kendi çözümünü kendi bulsun. Bu yaklaşım ÅŸu öÄŸelerden oluÅŸur:

            1. Tüm çocuklar hayatları boyunca eninde sonunda sorunlarla karşılaÅŸacaklar, her ÅŸekilde ve her türde.

            2. Çocukların kendi problemlerine iyi çözümler bulmak konusunda  keÅŸfedilmemiÅŸ ve inanılmaz potansiyelleri vardır.

            3. EÄŸer ebeveynler önceden hazırlanmış çözümler sunarlarsa, çocuklar kendi sorun çözme becerilerini geliÅŸtiremezler. Sonrasında her problemle karşılaÅŸtıklarında ebeveynlerine gelmeye devam ederler.

            4. Ebeveynler çocukların problemlerini devraldıklarında (ya da "sahiplendiklerinde" ) ve dolayısıyla iyi bir çözüm bulma sorumluluÄŸunu üstlendiÄŸinde, bu onlar için inanılmaz bir yük olur ve ayrıca bu yerine getirilmesi imkansız bir görevdir. Hiç kimse baÅŸkalarının kiÅŸisel sorunlarına her zaman iyi çözümler bulabilecek kadar sonsuz bir bilgeliÄŸe sahip deÄŸildir.

            5. Bir ebeveyn çocuÄŸun problemini üstlenmeyeceÄŸini kabul ettiÄŸinde, sorununu çözmeye çalışan çocuÄŸa yardım ederken, çözümcü, kolaylaÅŸtırıcı ya da yardımcı pozisyonuyla çok daha yararlı olabilir.

            6. Çocuklar bazı problemlerde yardıma ihtiyaç duyarlar ama uzun vadede en etkili yardım biçimi, çeliÅŸkili de olsa yardım edilmemesidir. Daha doÄŸrusu, bu, kendi çözümünü araması ve bulması için sorumluluÄŸu çocuÄŸa bırakan bir yardım biçimidir. E.A.E'de buna "Dinleme Becerileri" diyoruz.

ÇocuÄŸun davranışları ebeveyn için sorun oluÅŸturduÄŸunda (Davranış Penceresinin en alt üçüncü bölümünde yer verdiÄŸimiz davranışlar), farklı beceriler kullanılmalıdır. Bir çocuk ebeveynin hakkını ihlal ettiÄŸinde ya da davranışı nedeniyle ebeveynin ihtiyacını karşılamasını engellediÄŸinde ebeveyn problemi üstlenir ve kendine yararlı becerileri kullanmak ister.  E.A.E'de biz buna "YüzleÅŸme Becerileri" diyoruz.

Ebeveyn problemi üstlendiÄŸinde, çocukla iletiÅŸim kurmak ÅŸu ÅŸekilde bir tutum gerektirir: "Bir sorunum var ve yardımına ihtiyacım var". Bu tutum çocuk problemi üstlendiÄŸinde ve ebeveyn iletiÅŸim kurmak istediÄŸinde tamamen farklı olacaktır: "Bir sorunun var gibi görünüyor, yardımcı olmamı ister misin?" 

Etkili Ana Baba eÄŸitimini grafiksel olarak ÅŸu ÅŸekilde gösterebiliriz:

            1. Ebeveynlere çocuklar tarafından sahiplenen problemlerin sayısını azaltmaklta etkili olan becerileri öÄŸretir ( dikdörtgenin en üst kısmını küçülterek).

            2. Ebeveynlere, çocuklarının kendilerine çıkardığı sorunları azaltmakta etkili olan, çok daha farklı becerileri öÄŸretir  ( dikdörtgenin en alt kısmını küçülterek).

Ebeveynlere, "problemi kim üstleniyor?" Sorusunu sorma alışkanlığı edinmelerini öneriyorum.

Bundan sonraki bölümlerde dinleme becerileri üstünde duracağım. Bunlar çocuk sorunu üstlendiÄŸinde kullanılması gereken becerilerdir.

Gelecek bölümde görüÅŸmek üzere ... :)

Hazırlayan: Burçin Yılmaz